City Deal: Maatwerk Magazine verschenen

In de City Deal Eenvoudig Maatwerk experimenteren 8 gemeenten, 1 regio, 4 ministeries en verschillende uitvoeringsorganisaties met vormen van maatwerk voor mensen met gestapelde problemen op het gebied van wonen, inkomen en gezondheid.

De City Deal Eenvoudig Maatwerk heeft een misleidende naam, want maatwerk is zelden eenvoudig. Zo schrijft projectleider Pieter Hilhorst in de inleiding van het magazine. ‘De Nationale Ombudsman heeft ooit geschreven dat in Nederland geldt: wie niet past, loopt vast. Dat willen we veranderen.'

Heel vaak gaat het goed, schrijft Hilhorst. ‘Wie geen werk heeft, kan een uitkering krijgen. Ouders die zich geen raad weten met hun kinderen, kunnen opvoedingsondersteuning krijgen. Het wordt pas lastig als in een gezin verschillende problemen spelen en mensen op een of andere manier niet in aanmerking komen voor een wezenlijk onderdeel van de oplossing. Bijvoorbeeld omdat een ex die met de noorderzon vertrokken is, nog wel staat ingeschreven bij de alleenstaande moeder.’

In het magazine doet de City Deal verslag van de actieonderzoeken op dit gebied: naar de fraudefuik, naar manieren om dakloze jongeren bestaanszekerheid te bieden, naar een betere samenwerking tussen gemeenten en zorgverzekeraars. ‘Want alleen als we op het systeemniveau de knelpunten aanpakken, kan maatwerk eenvoudiger worden.’

Afspraken gemeenten en zorgverzekeraars

Ilse Duursma, wethouder Dinkelland: ‘In onze regio hebben we in het kader van de City Deal Eenvoudig Maatwerk afspraken gemaakt met zorgverzekeraars over maatwerk voor inwoners. Voor zorgverzekeraars is het natuurlijk ondoenlijk om met 350 gemeenten afspraken te maken over maatwerk.’ Doel van de afspraken is dat gemeenten en verzekeraars niet meer hoeven te steggelen over wie wat betaalt. Soms is namelijk duidelijk dat er bijvoorbeeld een kunstgebit nodig is voor een werkzoekende, maar kan deze persoon dit niet betalen doordat hij door wanbetaling uit de aanvullende verzekering is gezet. ‘Daarvoor hebben we nu een domeinoverstijgend loket. We streven naar een regiobudget voor maatwerk, waarbij het Rijk ook aan zet is.’

Bij maatwerk kunnen grote en kleine gemeenten veel van elkaar leren, stelt Duursma. ‘Dinkelland heeft 26.000 inwoners, wij kennen onze inwoners goed en zijn makkelijk aanspreekbaar en heel zichtbaar. We weten daardoor sneller wat inwoners nodig hebben. Kleine gemeenten kunnen op hun beurt veel van grotere gemeenten leren die bijvoorbeeld in pilots experimenteren met maatwerk voor inwoners met gestapelde problemen.’ 

In de bijstand

De Tilburgse wethouder Esmah Lahlah is een pleitbezorger van maatwerk voor inwoners met meerdere complexe problemen. Om te voelen waar mensen tegenaan lopen als ze bij de gemeente aankloppen voor bijstand, zat ze zelf een maand in de bijstand. ‘Voor mij was het een keuze met een einddatum’, benadrukt ze. ‘Maar ik was continu bezig met keuzes maken: 50 euro, dat zijn zoveel maaltijden en zoveel keer fruit, en ga zo maar door. En dan gebeurt het leven, loop je tegen zaken aan die je niet verwacht. Je auto gaat kapot bijvoorbeeld. Voor mijn kinderen wilde ik gezond eten, maar een halve kilo aardappelen is duurder dan friet. Twee avonden at ik paprikachips.’

Onzekerheid over wonen en inkomen

Tim ‘S Jongers, adviseur bij de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving, weet hoe het is om in bestaansonzekerheid te leven. ‘Vanaf mijn jeugd was er altijd onzekerheid over wonen en inkomen. Mijn leefomgeving was lange tijd niet veilig en gezond. Telkens moest ik weer opnieuw beginnen. Klimmen op ladder, zoals men dat noemt, dat moet je dan alleen doen. Op een gegeven moment weet je niet meer waar je vandaan komt, maar ook niet waar je heen gaat. Ik heb bereikt wat ik heb bereikt door veel geluk. En doordat ik er fysiek en mentaal niet aan onderdoor ging.’ Dat dat niet iedereen gegeven is, beschreef ’S Jongers in het boek ‘Gezichten van een onzeker bestaan', dat onlangs verscheen. 

Carry Goedhart: ‘Ik word er stil van. Ook door de toeslagenaffaire zijn we ons als overheid meer bewust dat we meer moeten zien, luisteren en ervaren hoe beleid uitpakt in de uitvoering. Zo luisterde ik laatst mee op de afdeling bezwaarschriften en terugvorderingen bijstand. Dat zorgde voor zowel meer begrip als onbegrip. Begrip omdat keuzes in de uitvoering vaak veel complexer zijn dan je denkt.’

We moeten als overheid meer naast mensen gaan staan die om hulp vragen

Maar soms is de uitvoering ronduit contraproductief, merkte Goedhart ook. ‘Sommige mensen hadden bijvoorbeeld niet begrepen dat ze iets moesten doorgeven aan de gemeente en kregen te maken met hoge terugvorderingen. Zoals een mantelzorger die benzinegeld van zijn vader kreeg omdat hij 130 km moest rijden om naar zijn ouders te gaan. Of de man die een horloge verkocht om zijn huurachterstand in te lossen om ergere schulden te voorkomen, en bij de gemeente moest uitleggen hoe het kwam dat hij opeens 1300 euro op zijn rekening had staan. Bij dit soort casussen denk ik: wat gaat er mis?’

Dat herkent Lahlah: ‘Dergelijke casussen zouden helaas ook in Tilburg kunnen voorkomen. Om het recht op een uitkering vast te stellen, moet je als inwoner bijvoorbeeld veel informatie overhandigen. Zoals mensen zonder dak boven hun hoofd die bij de gemeente aankloppen. Zij moeten dan aantonen dat ze geen woonadres hebben. Dat wordt dan snel een soort catch 22. Dan blijf je herhalen dat je niet kan aantonen waar je hebt gewoond. Want dat is juist het probleem: je had geen dak boven je hoofd.’

Confronterende stap

Daar zit mijn missie, vertelt ‘S Jongers. ‘Het is bijvoorbeeld een heel confronterende stap om naar het daklozenloket te gaan. In plaats van een schouderklopje, word je afgeschrikt met formulieren en wordt gevraagd om te bewijzen dat je echt dakloos bent.’

We moeten als overheid meer naast mensen gaan staan die om hulp vragen, vinden Lahlah en ‘S Jongers. ‘Daarvoor is een individuele afweging bij elke hulpvraag nodig', aldus Lahlah. 'En dat vraagt veel van de uitvoering. Bij een caseload van 300 kom je niet gemakkelijk tot een individuele afweging.'

Er is meer ruimte nodig voor de professionals, stelt ook 's Jongers. 'Hulp kwam in mijn leven vaak uit onverwachte hoek, én dan vaak van een professional die zijn boekje te buiten ging. Maatwerk is mogelijk. De verhalen in dit Maatwerk Magazine laten zien dat het echt kan.'