Minder verantwoorden op cijfers, meer op resultaat
Minder verantwoorden op financiën en cijfers en meer op inhoud, resultaat en kwaliteit. Daaraan werken tien gemeenten in het traject Anders verantwoorden binnen het Programma Sociaal Domein, ondersteund door KPMG. Wat zijn de ervaringen van de pilots? Wat zijn de geleerde lessen? En wat de vervolgstappen? ‘Horizontaal toezicht’ blijkt een kansrijke manier van anders verantwoorden.
Januari 2018 startten de gemeenten Almere, Alphen aan den Rijn, Leeuwarden, Nijmegen, Renkum, Utrecht, Veenendaal, Waalre, Zaanstad, regio West-Brabant West en het Rijk aan een missie: ontdekken van innovatieve en efficiëntere vormen van verantwoording die aansluiten bij de doelen van het sociaal domein. Ofwel: ‘verantwoorden vanuit eenvoud en de bedoeling’. Nabij, minder versnipperd en minder duur. Dat zijn in een notendop de doelen van de decentralisaties in het sociaal domein.
Gemeenten worstelen met verantwoorden. ‘De verantwoording is nu nog vooral gebaseerd op de hoeveelheid geleverde zorg’, legt Marijke Ploegman van KPMG uit. ‘Dit zegt echter niets over de kwaliteit van de zorg. Ook geeft het uitsluitend inzichten achteraf. Mede daarom willen gemeenten meer verantwoorden op inhoud, resultaat en kwaliteit van geleverde zorg, liefst met zo min mogelijk administratieve lastendruk.’
Maar dat is niet één-twee-drie voor elkaar. Zo ligt de nadruk sinds de decentralisaties meer op preventie. Hoe maak je het effect van preventief werken meetbaar? Ook zijn meerdere gemeentelijke afdelingen betrokken bij minder versnipperd werken. Wie is dan de regiehouder voor de verantwoording? Ook ontbreekt nog regelmatig de afstemming met de raad over de vraag: welke verantwoording is gewenst?
Werk aan de winkel dus. De tien gemeenten werken in pilots van het Programma Sociaal Domein, een initiatief van Rijk en gemeenten, op een eigen manier aan doorbraken op het gebied van verantwoorden.
'We zien te vaak in de praktijk van verantwoorden dat informatie niet volledig is.'
Horizontaal toezicht: werk op basis van vertrouwen
Zo werken in Leeuwarden aanbieders, gemeenten, zorgverzekeraars en zorgkantoren samen in de pilot ‘horizontaal toezicht Wmo’. Via horizontaal toezicht werken zij aan verantwoorden met minder regels waarbij zij samenwerken op basis van vertrouwen en transparantie. Doel: vertrouwen herstellen in de keten, minder administratieve lasten en inzicht gedurende het jaar. Horizontaal toezicht richt zich niet op gegevenscontrole achteraf. Als de kwaliteit van het proces en de beheersmaatregelen van voldoende niveau zijn dan is er sprake van rechtmatigheid, zo luidt de gedachte. Om controles achteraf te minimaliseren en wet- en regelgeving te borgen in het registratie-en declaratieproces, steunen gemeenten, zorgverzekeraars en zorgkantoren dus op de interne beheersing van de aanbieder.
De gemeente Renkum experimenteert op haar beurt met een manier van verantwoorden die begrijpelijk is voor raadsleden en burgers. Daarbij wordt het ‘volledige verhaal’ verteld. Een gemeenteambtenaar: ‘We zien te vaak in de praktijk van verantwoorden dat informatie niet volledig is. Dan gaan we opeens op andere zaken verantwoorden. In Renkum betrekken we daarom de raad eerder in het proces. Doel is dat de raad beter in staat is kaders te stellen en te controleren, of om bij te sturen.’
Betrek de raad eerder bij het proces van verantwoorden
Wat zijn de resultaten van één jaar pilots? De eerste inzichten van de pilots bij de tien gemeenten zijn gebundeld in een rapport van het traject Anders verantwoorden. Veel gemeenten betrekken de raad meer bij het proces van verantwoorden, zo blijkt uit het rapport. Goed nieuws, want verantwoording is een integraal vraagstuk. Hoe willen we het sociaal domein inrichten en hoe willen we sturen in het sociaal domein?
Pas als dat duidelijk is, komt de vraag in beeld: welke wijze van verantwoorden past daarbij? Zo kunnen gemeenten verantwoorden beter laten aansluiten op beleid en inkoop. ‘Het moet passen bij sturing. Anders weten ze niet waar ze op moeten verantwoorden, en krijgen ze geen grip op het proces’, aldus Ploegman.
Veel gemeenten betrekken de raad meer bij het proces van verantwoorden.
Zorg voor grip gedurende het jaar
Want dat is een ander doel van Anders verantwoorden: meer grip gedurende het jaar. ‘Ook daarvan zagen we dit jaar mooie voorbeelden’, vertelt Renée de Valk, Ploegmans collega bij KPMG. ‘De meeste gemeenten die meedoen investeren meer in betrokkenheid ‘aan de voorkant’ van het proces. Zo voeren gemeenten vaker kwartaalgesprekken met aanbieders en cliënten om meer grip te krijgen op trends, kwaliteit en resultaten van de zorg’.
Een goede zaak, vindt zij. ‘Het is belangrijk om de verantwoording samen met aanbieders te organiseren. Dat levert een mate van zekerheid over de beheersing van het proces, in plaats van zekerheid achteraf.’
Verantwoord op basis van resultaat
Die werkwijze heeft een mooie bijvangst: beter sturen op resultaat. De pilot in Zaanstad richt zich bijvoorbeeld op verantwoorden van de specialistische jeugdhulp, op basis van inkoop op resultaat. Uitgangspunt is: verantwoording mag niet leiden tot extra administratieve lasten. Per kwartaal bespreken ze de resultaten (‘outcome’) en sturen zo nodig bij.
Bij deze manier van verantwoorden rijzen wel vragen. Op welke manier ga je de outcome meten? Welke informatie heb je hiervoor nodig en hoe verzamel je die? Kun je die informatie krijgen met het oog op wetgeving rond privacy?
Richt verantwoorden in op sturing
Het traject Anders verantwoorden wordt nu formeel afgesloten. Veel gemeenten zetten hun pilots voort, want er zijn nog stappen te zetten. De pilots geven weliswaar inzicht in het handelingsperspectief en welke randvoorwaarden nodig zijn om anders te verantwoorden. Tegelijkertijd zijn er gemeenten die de basis nog onvoldoende op orde hebben.
Daardoor kunnen zij de gewenste stap vooruit nog niet maken. ‘Het is van belang om oog te hebben voor die gemeenten om de basis op orde te krijgen en met minder administratieve lasten in control te komen’, stelt het rapport. ‘Voor deze gemeenten bieden de gedefinieerde uitvoeringsvarianten en het landelijk accountantsprotocol Wmo en Jeugdwet een belangrijk tijdelijk vangnet.’
Sommige gemeenten hebben de basis nog onvoldoende op orde.
Horizontaal toezicht
Horizontaal toezicht komt uit de pilots als een kansrijke manier van verantwoorden naar voren. De komende tijd gaan een aantal gemeenten samen met aanbieders, accountants en de stuurgroep de benodigde randvoorwaarden en methodiek voor horizontaal toezicht uitwerken.
Om horizontaal toezicht te laten slagen is het zaak dat deze manier van verantwoorden regionaal of landelijk geaccepteerd wordt. Want anders span je het paard achter de wagen, waarschuwt het rapport, gezien aanbieders dan ook de oude wijze van verantwoorden moeten aanhouden.
‘Hoe gaan we horizontaal toezicht goed organiseren?’ Dat is een belangrijke vraag, stelt Jolanda van Tongeren, strategisch adviseur business accounting van de gemeente Almere. ‘Horizontaal toezicht is voor zorgaanbieders en gemeenten die regionaal opereren eenvoudiger te organiseren dan voor landelijke operende aanbieders. Die organisaties hebben contracten met vele gemeenten in het land.’
Daarnaast moeten ook de zorgorganisaties zover zijn, stelt Van Tongeren. ‘Daar wordt nu door de stuurgroep verantwoording een plan voor uitgewerkt, waarbij we ook enkele zorgaanbieders en andere gemeenten betrekken. De inzichten gaan we zoveel mogelijk delen, onder andere via het Programma Sociaal Domein. Denk aan een voorbeeldstappenplan en convenanten rond horizontaal toezicht. Zo kunnen andere gemeenten en regio’s er hun voordeel mee doen.’
Op de hoogte blijven? Stuur een mail aan info@programmasociaaldomein.nl of word lid van de LinkedIn-groep Anders verantwoorden in het sociaal domein.