Podcast #16: Wat betekent de verkiezingsuitslag voor het sociaal domein?

Wat betekent de verkiezingsuitslag voor het sociaal domein?

Je luistert naar Zaaigoed onderdeel van het Programma Sociaal Domein, inspiratie voor en door Rijk en gemeenten. 

In de afgelopen maanden ging het maatschappelijk debat veel over het sociaal domein. De toeslagenaffaire, toenemende kansenongelijkheid, de budgetten in de jeugdzorg, bestaanszekerheid. Maar in de campagne voor de Tweede Kamerverkiezingen leek het sociaal domein plotseling afwezig. Waarom kwamen deze thema’s nauwelijks meer ter sprake? Wat betekent de uitslag van de verkiezingen voor het sociaal domein? En wat zijn de belangrijkste zaken die het nieuw te vormen kabinet moet oppakken? Ik praat erover in deze speciale aflevering van Zaaigoed met Pieter Hilhorst, hij is politicoloog, publicist en onderzoeker op het gebied van het sociaal domein. Hij is lid van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving en voormalig wethouder van financiën, onderwijs en jeugdzorg in Amsterdam namens de Partij van de Arbeid. En met Sven de Langen, Wethouder Volksgezondheid, Zorg, Ouderen & Sport in Rotterdam namens het CDA en voorzitter van de VNG-commissie Zorg, Jeugd en Onderwijs. 

Dag Sven en dag Pieter, mooi dat jullie met mij willen reflecteren op de uitslag van de Tweede Kamerverkiezingen. Allereerst een beetje het algemene beeld, opvallend is dat de coalitie op eigenlijk het CDA na, gespaard is of juist wint. Hoe zie jij dat Sven? Het Kabinet doet het blijkbaar goed in de ogen van de kiezers? 

Sven de Langen: ‘Ja, wat ik knap vind aan de VVD is dat ze ondanks alle tegenslagen van de afgelopen jaren toch weer gewoon als grote winnaar uit de bus komen. Dus volgens mij hebben zij vooral die bestuurders bonus op een voortreffelijke wijze binnengetrokken. Ik denk dat Kaag zich echt heeft gepositioneerd als nieuwe leider, een nieuwe frisse wind wat Nederland heel goed kan gebruiken. En als je dan bijvoorbeeld naar links kijkt, Lilianne Ploumen is natuurlijk allang politiek actief, Klaver heeft misschien zijn hoogtepunt al wel gehad, Marijnissen is natuurlijk een naam die al heel lang in de politiek aanwezig is. En als je dan bijvoorbeeld naar het CDA kijkt, Wopke Hoekstra heeft zich niet kunnen profileren als nieuwe leider of frisse wind. Dus ik heb een beetje het idee dat de VVD die bestuurders bonus heeft gepakt en dat D66 zich juist tegenovergesteld als een soort van nieuwe partij heeft weten te profileren, en dat is natuurlijk heel erg knap.’

Pieter Hilhorst: ‘Net als bij Diederik Samsom een aantal jaar geleden zie je dat eigenlijk de campagne heel erg veel verschil uitmaakt, en dat heeft Sigrid Kaag heel goed gedaan. Ze staat er autonoom, en ook in de confrontaties met Geert Wilders blijft ze gewoon vier overeind staan. En dat is wat veel mensen waarderen, dat waardeer ik ook.’

En als je kijkt Pieter, thematisch wat viel je op aan de campagne en de verkiezingen in het algemeen?

Pieter Hilhorst: ‘Dat als ik denk aan de grote thema’s van vandaag de dag, dan komen die eigenlijk heel weinig terug in het politieke debat. Als het gaat over klimaat, als het gaat over bestaansonzekerheid, als het gaat over de wooncrisis die echt gigantisch is. Ja, er wordt een paar keer geroepen, bouwen, bouwen, bouwen. Maar een goede analyse van hoe het komt dat jongeren zo veel moeite hebben om een huis te krijgen in de stad waar ze geboren zijn. Ik kom uit Amsterdam. Daar zie je dat het heel moeilijk is voor kinderen die in Amsterdam opgroeien, om nog in Amsterdam te kunnen blijven wonen. Nou, dat is een enorm groot thema. Je ziet ook in enquêtes dat dat gezien wordt, alleen in de campagne speelt dat bijna geen rol. En datzelfde geldt voor bestaansonzekerheid. Ja, het wordt wel een paar keer genoemd, maar het speelt eigenlijk geen doorslaggevende rol in de campagne. En dat vind ik een failliet vooral van linkse partijen, je moet zorgen dat je de agenda bepaalt en dat het daar over gaat.’

Herken je die observaties Sven?

Sven de Langen: ‘Ja, ik vond het heel raar, inderdaad ook. Ik vond het heel vreemd bijvoorbeeld rondom de woningbouw dat het heel vaak ging over, iedereen vond eigenlijk dat er een miljoen woningen moesten worden gebouwd, maar dan de verdieping die was er niet. Wat voor woningen dan? Waar gaan we ze bouwen? Wie profiteert er dan al dan niet van? Dat debat was er niet. Ik ben natuurlijk echt een zorg man. Ik was heel erg geïnteresseerd, komt dat debat op gang. Nou, in het slotdebat was eigenlijk de discussie die over de zorg nog werd gevoerd, was de discussie uit de jaren 90 rondom de verzorgingshuizen. Dus volgens mij heeft niemand een idee wat nou de zorg gaat zijn voor de komende vier tot tien jaar. Terwijl misschien juist op de zorg de grootste klappen gaan vallen rondom personeelstekorten, enorme stijging ook van zorg gebruik, ja heel erg vreemd. Wat Pieter zegt, bestaansonzekerheid, je zou zeggen we hebben een crisis, ondernemers vallen om er zullen allerlei bedrijven zijn die toch ook weer zichzelf moeten uitvinden. Misschien wel grote reorganisaties gaan aankondigen. Ik zou juist denken dat met name links inderdaad daar een groot thema van zou maken. Laat ik de kleine man niet de dupe worden van deze crises? En niks van dat alles, het bleef een beetje hangen op economie, op vertrouwen. Ik vond ook het debat over migratie niet heel erg diepgaand. Dus het ging heel erg over personen ook echt, en dat zien we eigenlijk de afgelopen verkiezingen steeds meer dat het om personen gaat. En ik vond eigenlijk de campagne van de VVD daar wel het meest tekenend van. Ik weet niet wat de VVD eigenlijk wil, ik weet alleen dat Rutte een goede leider is, door de VVD geponeerd, dat is heel knap. Bij de D66 geldt eigenlijk hetzelfde, hoewel die wel op een slimme manier denk ik ook wel Pieter, op een aantal linkse thema’s bijvoorbeeld klimaat, wel naar zich toegetrokken heeft.’

En dit staat in de campagne, je zegt dat gaat erg om de gezichten en om het frame daaromheen. Zeg je van nou die thema’s zoals als zorg, als wonen, als bestaansonzekerheid zaten wel in de programma’s en die partijen hadden daar wel goede verhalen op maar die kwamen niet tot uiting in de campagne? Of zit het eigenlijk ook onvoldoende scherp op de radar van die politieke partijen? Hoe zie jij dat Pieter?

Pieter Hilhorst: ‘Ik vind dat het veel te weinig op de radar van die politieke partijen zit en ik denk dat je een campagne, die win je niet in de campagne. Als je een campagne wil winnen dan moet je eigenlijk jaren daarvoor al zorgen dat thema’s hoog op de agenda komen. En ik vind dat daar, dus in de agenda functie van partijen, dat verkeerd gaat. En ook als Sven, als jij het hebt over de zorg, bij de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving pleiten wij al heel lang voor echt een totaal andere kijk op de zorg, waarin je veel meer naar preventie gaat. En niet als levensstijlinterventie, maar waarin je moet kijken van hé je moet zorgen dat mensen de kans krijgen om te bloeien. En dat vergt een heel andere verzorgingsstaat. We moeten minder naar cure en meer naar preventie. Dat we maar 3% van de uitgaven voor preventie geven, dat is veel te weinig, dat moet naar 10%. Nou, dat is een standpunt wat geen enkele politieke partij voorstelt, terwijl dat is wel de noodzakelijke omslag die er zijn. Dus ik zie op allerlei terreinen waar er eigenlijke een noodzakelijke omslag moet komen, die eigenlijk door geen enkele politieke partij op die manier wordt bepleit.’

En zien ze het niet, is het een onwil of is het een onvermogen?

Pieter Hilhorst: ‘Ik denk dat het voor een deel ook, dat er vaak een soort catenaccio (verdedigend, red.)-campagne wordt gevoerd. Je wil geen fouten maken, en als jij zegt van hé je ben voor een omslag van geld voor de cure naar preventie, dat betekent ook dat je de consequentie moet dragen dat je vindt dat er minder geld naar de cure moet. Nou, dat is in de politieke campagne niet prettig. Dat heb je gezien aan Wopke Hoekstra, als die iets zegt over de WW moet korter, dan wordt hij daarop aangevallen. Dat hij tegelijkertijd pleit voor meer investeren om mensen aan het werk te helpen, dat verdwijnt buiten beeld. Telkens als je iets wil veranderen dan is eigenlijk wat je opgeeft wordt heel erg uitvergroot en wat je te winnen hebt dat krijgt eigenlijk geen aandacht. En dat maakt dat partijen huiverig zijn om die grote omslagen, die naar mijn idee noodzakelijk zijn, ook te bepleiten.’

Zie je, Sven, bijvoorbeeld binnen het CDA of binnen andere partijen dat dat onderhuids wel smeult om iets anders te gaan doen ermee? En dat het inderdaad ook een soort reflex is om de boel dicht te houden? Of ontbreekt überhaupt die gedachtegang of de kennis over wat die grote omslag zou moeten zijn? Komt de kennis van de Raad voor Volksgezondheid en Samenleving bijvoorbeeld gewoon niet terecht op het politieke niveau?

Sven de Langen: ‘Wisselend denk ik, ik ben het eens met Pieter, dus als het gaat om dat is een deel van bestaanszekerheid en niet het complete plaatje. Maar inderdaad Wopke Hoekstra heeft wel geprobeerd om het thema rond arbeid en het verminderen van flexcontracten en de zekerheid die je daarin ook aan Nederlanders geeft, dat heeft hij inderdaad wel geprobeerd aan te roeren. Maar zeker rondom het punt van de WW, komt dat natuurlijk ook nog eens keihard terug omdat het een verliespunt is wat uitvergroot wordt. Ik denk doordat zeker heel veel andere partijen daarna niet meer hebben gedurfd daar nog een uitspraak over te doen. Wat ik heel gek vond is dat het thema preventie, levensstijl, dat was eigenlijk voor de verkiezingen en in de coronatijd wel echt een onderwerp is wat echt wel speelde. Dat zag je op heel veel plekken terug en in de campagne was het ineens helemaal weg. Ik vind het ook heel gek dat even los van dit thema corona, hoeveel IC-bedden wil je eigenlijk hebben. Voor de campagne, de beloning van zorgmedewerkers, is applaudisseren genoeg ja of nee, dat was een enorm ding. Er werden, voor mijn beeld hé, bijna maandelijks moties in de Kamer ingediend om toch meer beloning te geven, weg. Maar hetzelfde geldt voor onderwijs bijvoorbeeld. Die leerkrachten hebben ook geprotesteerd, volgens mij op het malieveld, om hogere salarissen, het basisonderwijs was in de knel, ook helemaal weg. Dus ik denk dat we wel kunnen concluderen dat de sociale thema’s in de crisis onderbelicht zijn. En ik denk dat op een aantal onderdelen partijen daar echt wel visie over hebben alleen, het is geen enkele partij gelukt, en dat zie je zeker ook bij het CDA en de linkse partijen, om daar een groot thema van te maken.’

Pieter, ik denk een van de dingen waar nou een ultiem haakje zaten, even los van de protesten die die je net noemt inderdaad en het is applaus genoeg voor de zorg, dat is natuurlijk de toeslagenaffaire. Dat is ook zo’n ding dat de overheid de bestaansonzekerheid juist laat toenemen et cetera. Ook dat was een gigantisch thema tot een beetje een paar weken terug zeg maar. Waarom speelde dat ook een relatief kleine rol in de campagne? 

Pieter Hilhorst: ‘Ja, ik zag een heel sterk stukje van de Spelt waarin er werd gezegd; de slachtoffers van de toeslagenaffaire zijn keihard gepakt door de kiezer. Ja, dat vond ik eigenlijk een hele wrange samenvatting van wat er aan de hand is. Ik bedoel niet alleen maar dat de twee partijen die het het meest op de agenda hebben gezet, daar niet voor beloond zijn. Maar het is ook, de toeslagenaffaire staat voor mij voor een veel groter probleem, namelijk dat het systeem zo ingewikkeld is dat de vaardigheden van burgers daarbij tekortschieten. Omdat er geen aandacht wordt gegeven aan dat mensen misschien niet het doenvermogen hebben om overal aan te voldoen. Dat vergt een hele diepgaande analyse waar je ook andere oplossingen voor moet hebben. Dat komt helemaal niet aan de orde. Dus de enige manier waarop dat in een campagne aan de orde komt, is als die ene slachtoffer Rutte daar persoonlijk op aanspreek. En dat is een heel sterk moment, maar dat is eigenlijk een aanklacht maar geen analyse van wat is er aan de hand en wat moet eraan veranderen in de uitvoering? En ik geloof ook dat je dat niet in een campagne kan doen. Dat kan je alleen maar doen als je de jaren daarvoor erop hebt gehamerd en het al breed hebt uitgedragen dat er een probleem is met dat onze verzorgingsstaat te ingewikkeld is. Dat je het probleem hebt dat wij veel te veel onzekerheid op de arbeidsmarkt hebben gerealiseerd. Dat er een probleem is dat jongeren geen kans meer maken op een woning. Dus dat agenderen moet voor de verkiezingen gebeuren en dat is in de afgelopen jaren eigenlijk niet gelukt. En voor mijn partij, de PvdA, hielp het natuurlijk ook niet dat Lodewijk Asscher die eigenlijk van die zekerheid van de afgelopen jaren eigenlijk een thema heeft gemaakt, dat die dan vlak van tevoren het veld ruimt. En dat zijn opvolger eigenlijk het thema van de afgelopen jaren min of meer laat rusten, omdat ze zegt ik wil mijn eigen accenten plaatsen. Wat ik vanuit haar perspectief ook begrijp, maar dan is het heel moeilijk om dat op dat moment nog op de agenda te krijgen.’

En zouden we in zekere zin kunnen stellen, los van de gevolgen van de politieke partijen individueel, dat het dus ook maatschappelijk uiteindelijk onvoldoende beklijft. Je zegt het Spelt-artikel wat dan zegt; de kiezer laat de gedupeerde ouders zitten. Is het misschien ergens ook zo, leeft het onvoldoende in Nederland in zekere zin, deze thema’s?

Pieter Hilhorst: ‘Ik denk dat je elk thema kan laten leven. Ik vind het heel mooi dat Jesse Frederik, die een fantastisch boek heeft geschreven over de toeslagenaffaire, die zegt wat journalisten vaak doen is wat spannend is belangrijk maken. Hij zegt wat journalisten moeten doen is wat belangrijk is, spannend maken. Dat heeft hij in zijn boek laten zien, en dat geldt voor elk onderwerp. Je kan in principe elk onderwerp op de agenda krijgen. Bij sommige onderwerpen is het moeilijker. Kwesties over uitvoering zijn moeilijk, je moet je erin verdiepen, maar het is weldegelijk mogelijk om te laten zien; hé we hebben zo’n ingewikkeld systeem dat de mensen die een meest kwetsbare positie hebben, dat die eigenlijk niet krijgen waar ze recht op hebben. Omdat ze eigenlijk van de mensen in de kwetsbaarste positie de meest bureaucratische vaardigheden vragen, om te zorgen dat ze krijgen waar ze recht op hebben. Daar kan je steeds opnieuw op hameren, dat vergt een andere manier van denken. Je kan laten zien; hé het is niet normaal dat we 97% van ons geld uitgeven als mensen ziek geworden zijn en maar 3% van het geld uitgeven om mensen gezond te houden, of ze gezonder te maken. Dat kan je eigenlijk best makkelijk uitleggen, maar je moet het blijven herhalen en niet pas in de campagne. Maar lang daarvoor, zodat eigenlijk alle partijen al beginnen te zeggen; ja, maar hier moeten wij iets over zeggen, deze verhouding van 3% tegenover 97% dat is niet normaal en daar moet wat aan veranderen. Maar dat kan je niet in de campagne doen, dat moet veel eerder. En ik hoop dat dat eigenlijk nu ook een oproep is aan alle mensen, en aan Sven, en wat ik mijzelf ook als opdracht stel om dat voor de volgende verkiezingen wel te doen. We moeten de komende jaren hierop blijven hameren, om te zorgen dat het in de volgende verkiezing wel bovenaan op de agenda staat.’

Herken je dat Sven? Dat de uitvoering onvoldoende spannend inderdaad is en daardoor zoveel wegzakt. Dat die deel van wat eigenlijk in jouw portefeuille zit onvoldoende thriller-elementen heeft om zich vaak makkelijk naar voren te laten brengen? 

Sven de Langen: ‘Nou, die uitvoering is sowieso niet sexy. Maar er is ook heel slim omgegaan natuurlijk met die toeslagenaffaire. Wat er gebeurd is, is dat die toeslagenaffaire volgens mij voorbeeld is geworden van het feit dat er mensen in Den Haag fouten maken, minder betrouwbaar zijn en dat het anders moet. Maar dat is een nogal grote conclusie van een fout die nogal op een specifieke plek is gemaakt. En het is altijd gegaan over de toeslagenaffaire als voorbeeld dat het in Den Haag zo slecht georganiseerd is, in plaats van dat het specifieke probleem van die toeslagen op een andere manier moet worden opgelost. En zeker, en dan ben ik het helemaal eens met Pieter, dat is natuurlijk gekoppeld aan een kwetsbare doelgroep en de bestaanszekerheid en de ingewikkeldheid voor hen om op een goede manier door het leven te komen. En dat thema is door niemand volgens mij echt uitgemolken. En dat is natuurlijk echt wel heel erg jammer. Uitvoering in de breedte is natuurlijk sowieso niet sexy, maar dan moet je dat sexy maken. Een van de dingen die daar volgens mij ook een rol in heeft gespeeld bij mijn eigen partij is dat, net zo goed dat er in de partij van Pieter er een leiderschapswissel is geweest op het laatste moment, is dat bij het CDA ook gebeurd. Hugo die kwam natuurlijk vanuit de kant van de zorg. Dus wellicht en zeker met Corona, en ik heb natuurlijk alle begrip voor het feit dat die leiderschapswissel er heeft plaats gevonden, maar ik denk dat het wel echt een heel andere campagne was geworden. Ook als het CDA met een lijsttrekker was gekomen die helemaal tot over zijn oren in die zorg en in die crisis had gezeten. Dus dat heeft ook wel een rol gespeeld denk ik. Maar even weer een ander thema, dus waar ik heel erg mee bezig ben is de ouderenzorg en de vergrijzing die eraan zit te komen. Dan weten we nu dat gemeenten in dat sociale domein financieel super krap zitten. Maar aan de andere kant, wil je die vergrijzing opvangen, dat gemeenten in de wijk laagdrempelig het meest betaalbaar kunnen organiseren. Oudere partijen, ook mijn eigen partij, die zouden daar toch een enorm thema van moeten maken. Maar ook partijen zoals de SP, PvdA die juist in die oudere doelgroep nog heel veel kiezerspotentieel hebben zitten. Ik snap het werkelijk niet dat bijvoorbeeld het onderwerp rondom die ouderen nergens terug is gekomen. Want ik weet niet na deze verkiezingen hoe we die enorme opgaande vergrijzing simpel gezegd voor die ouderen met een scootmobiel of rollator in de wijk, op een goede manier gaan organiseren. Blijven ze nou thuis wonen of niet? Hoe gaan we de thuiszorg beter organiseren? Gaan we nou als een malle verpleeghuizen bouwen? Want als we dat nu niet gaan doen, dan lopen we enorm achter de feiten aan. Ik heb nog geen idee wat daar het beeld van is, dus ik ben ook heel benieuwd naar de formatie wat dat betreft.’

Pieter Hilhorst: ‘Het gaat ook heel erg over het verbinden van thema’s wat slecht lukt. Dus we weten dat, het probleem van jongeren op de woningmarkt heeft alles te maken ook met het gebrek van goed aanbod voor ouderen. Omdat die in huizen wonen, die als zij ergens anders heen gaan, vrijkomen voor gezinnen. Dus we hebben een woningmarkt waarbij eigenlijk de eengezinswoning de norm is, terwijl er een grote groep ouderen is die alleen woont die eigenlijk nieuwe woonwensen hebben. Bijvoorbeeld als het gaat over co-wonen waar heel weinig ruimte voor is, terwijl andere generaties kunnen daar ook baat bij hebben. We hebben met de derde levensfase-advies van de Raad voor Volksgezondheid, het geschenk van de eeuw, precies laten zien dat je eigenlijk op wonen echt iets moet doen. En dat dat ook gevolgen heeft voor je zorgkosten. Als je op de woningmarkt wat doet voor ouderen, heeft dat effect op de zorgkosten. Maar onze systemen zijn er niet op gericht om ook gewoon dwars door die kokers te denken en dwars door de kokers te rekenen.’

Dus het langetermijnperspectief ontbreekt daar compleet in campagne, maar eigenlijk ook dus bij veel partijen is daar ook niet die totale puzzel die gelegd wordt. 

Pieter Hilhorst: ‘Ik denk dat partijen niet geloven dat zij het ingewikkelde verhaal kunnen vertellen, en dat ze het daarom achterwege laten. Terwijl, Sven wat jij laat zien, je kan gewoon zien daar komt een vergrijzing aan, daar moet je wat mee. Er is een klimaatverandering, daar moet je wat mee. Je moet nadenken over hoe je kan zorgen dat ook mensen met een kleine beurs niet tegenstander worden van de klimaattransitie, want dat dreigt nu wel het geval te zijn. Ik zag een prachtige muurschildering waarin ze schrijven; ik kom er niet aan toe groen te doen, zolang je rood staat. Ja, als je die twee dingen niet met elkaar verbindt dan zit je je eigen tegenstand te creëren. En ik heb het idee dat veel partijen denken dit zijn zulke ingewikkelde dingen, daar moet ik de kiezer niet mee lastig vallen. En ik denk dan, Jesse Frederik in mijn achterhoofd houdende, het is andersom. Als het ingewikkeld is, dan moet je er net zo goed over nadenken tot dat je het in iets eenvoudigs kan vertellen, en daarvoor een plan kan lanceren en daarop blijven hameren omdat het daar ook over gaat.’

Ja, heel helder. Hé, een hele praktische ruzie die ergens vandaag de dag plaatsvindt of gedoe wat nu plaatsvindt, is rondom die uitvoering en het budget die gemeenten daarvoor hebben. Sven, het gesprek daarover met het Rijk komen we nu tot het punt dat jullie de stap hebben gezet om richting bestuurlijke arbitrage te gaan inzake de budgetten voor de jeugdzorg. Waarom die stap? En wat hoop je er politiek in dat dat voor aandacht genereert? 

Sven de Langen: ‘Nou, dat is niet alleen politiek hé. Dat is ook gewoon bittere noodzaak. Kijk, wij hebben als gemeenten sinds 2015 natuurlijk een enorme taak rondom de jeugdhulp en ook rondom de Wet Maatschappelijke Ondersteuning, wat veel meer zit voor mensen met psychisch sociale problemen en ouderen. Maar zeker bij de jeugdhulp zien we de afgelopen jaren dat daar een enorme stijging is in de kosten die wij maken. En we hebben met dit kabinet echt verscheidene gesprekken gehad om daarover tot een oplossing te komen, niet alleen financieel maar ook inhoudelijk. Omdat wij natuurlijk ook wel zien als gemeenten dat de kosten die we nu maken gierend uit de klauwen loopt en dat je dat moet verminderen ook met maatregelen. Daarom snap ik ook wel waarom het in de verkiezingen niet zo aan bod kwam, want het is een heel moeilijk thema, een verliesthema. In tegenstelling tot de ouderen denk ik dat het echt een winthema, wat niet gepakt is denk ik. Wat je ziet is dat dit kabinet eigenlijk in vier jaar tijd het niet is gelukt om antwoord te vinden over dit probleem, terwijl de kosten door de gemeenten wel moeten worden betaald. En we hebben eigenlijk tot het laatste moment de hoop gehouden dat het kabinet, dan wel op korte termijn onze noden zouden ledigen, dan wel op langere termijn een eerste perspectief zouden geven. En dat is gewoon niet gebeurd. En wij hebben de afgelopen jaren, want wij weten dat de tekorten richting de 1,7 miljard per jaar gaan landelijk, dat is een immens bedrag wat de afgelopen jaren door de gemeenten is opgehoest. En dat betekent dat bij alle gemeenten van Nederland de OZP is verhoogd, ingeteerd is op reserves, bibliotheken en zwembaden zijn gesloten, misschien wel een aantal preventieve activiteiten rondom de jeugd zijn gestopt. Ja, wij kunnen niet meer deze tekorten opvullen. Wij zijn gewoon wat dat betreft klaar met die financiering. Dus we hebben gezegd, het is nu een week voor de verkiezingen, afgelopen week, we hebben geen aanbod van het kabinet. Dus we moeten echt gaan arbitreren om ervoor te zorgen dat we in de toekomst wel gewoon voldoende middelen krijgen, maar ook de tijd om nieuwe maatregelen te gaan invoeren. Want stel dat we de jeugdwet gaan aanpassen, dan ben je zo maar twee jaar verder. In die twee jaar gaat dat bedrag van 1,7 miljard niet opeens omlaag. Dus we hebben heel duidelijk een grens getrokken.’

Pieter Hilhorst: ‘Dat het meest waarschijnlijke kabinet wat er komen gaat, als VVD, CDA en D66 daarvan de kern uitmaken, dat zijn precies partijen die in doorrekening het minste geld ter beschikking stellen van gemeenten om dat te doen. De PvdA heeft daar veel meer geld voor open gemaakt. Dus ik verwacht dat dat ook echt nog moeilijk is. En als er dan iets staat, bijvoorbeeld bij D66 staat er dat zij de jeugd-GGZ willen overbrengen naar de zorgverzekeringswet. Dat staat ook nog haaks op het hele idee van de decentralisatie waar je moet proberen te zorgen dat je op alle levensdomeinen kijkt, en als je een bepaald type zorg in een andere wet stopt, is een van de grote risico’s is dat mensen zeggen; ik ga het labelen als jeugd-GGZ in plaats van als jeugdzorg. Dus dat soort grensgevallen, als je een beetje systemisch nadenkt, weet je dat die gaan komen en die worden gewoon in de politiek voorgesteld. En als D66 nou zo’n centrale rol gaat spelen, ben ik bang dat dat er ook door komt, en dat vind ik heel slecht.’

Ja, dan ga je eigenlijk op deelgebieden zaken aanpassen in de hoop dat je op een deelgebiedje iets beter maakt, maar trek je eigenlijk de hele basis onder dat hele systeem uit. Hé Sven, als je kijkt naar wat zou je willen meegeven aan de formatietafel. De informateurs gaan aangewezen worden. Is dan inderdaad die budgetten voor de jeugdzorg het belangrijkste punt wat je zou willen meegeven? 

Sven de Langen: ‘Ja, en weet je dat is eigenlijk geen keus aan de formatietafel. Want als gemeenten niet op dit vlak geholpen worden, dan kunnen wij als gemeenten de hele agenda van het volgende kabinet niet uitvoeren. Dat klinkt natuurlijk heel stevig, maar dit is gewoon feitelijk waar. Want er zijn ambities die er nog aankomen. Dus de oude klimaatwet zeg ik maar even, dus dat is nog van de afgelopen periode, die moet nog ingevuld worden. Er komen allerlei nieuwe uitvoeringseisen ook voor gemeenten aan. Ja, die kunnen wij niet zomaar betalen. Je hebt de Wet Open Overheid, de Omgevingswet. Dus alles wat er nog aankomt, plus nog alle nieuwe ideeën en wensen die het volgende kabinet ook zeker zal hebben, die kunnen wij allemaal gewoon niet financieren. Dus bij ons begint het ermee dat we fatsoenlijk gecompenseerd worden op het sociaal domein. Daarbij ook goede inhoudelijke afspraken maken, want wij zien ook echt dat het anders moet. Maar als dat in de formatie niet geregeld wordt, ja dan denk ik dat de gemeente en het Rijk gewoon heel erg tegenover elkaar komt te staan. En dan werken wij gewoon niet mee. Omdat het niet kan hé, niet omdat het onwil is. We blijven een overheidslaag die heel graag wil uitvoeren.’

Maar ja op een gegeven moment zijn er gewoon grenzen aan wat mogelijk is, als het aan de andere kant begint te knellen inderdaad. Pieter wat zijn dingen waarvan jij zegt die zou ik willen meegeven aan de formatietafel? Je noemde natuurlijk wel al een paar zaken.

Pieter Hilhorst: ‘Sven heeft helemaal gelijk, dat als ze dit probleem niet oplost, dan loopt het helemaal vast. Ik zou tegelijkertijd verder willen kijken. We hebben een paar systeemveranderingen benoemd die echt nodig zijn. Dus meer geld naar gezondheidsbevordering in plaats van als je ziek wordt, meer geld naar bestaanszekerheid in plaats van dat je gaat kijken van als het al uit de hand is gelopen, dat je dan psychische ondersteuning moet geven of jeugdzorg moet geven. We weten als je daarmee begint dan kun je heel veel ellende voorkomen. Dat soort grote omslagen daar komt de politiek of in ieder geval de regering in Den Haag steeds niet aan toe. En ik hoop voor een nieuw kabinet dat ze het lef hebben om wel dat begin te maken. Want als het dan niet in de campagne een rol speelt, laat het dan in ieder geval in het beleid een rol spelen. Want als we dat niet doen, dan krijg je eigenlijk steeds opnieuw van die budgettaire problemen. Bijvoorbeeld van de jeugdzorg of over de WMO of over straks de ouderenzorg. Omdat je eigenlijk niet de fundamentele wissels omzet. En ik hoop dat het nieuwe kabinet dat wel gaat doen, maar ik heb er weinig vertrouwen in.’

Sven de langen: ‘Ik heb er wel vertrouwen in’

Pieter Hilhorst: ‘Ja, je hebt er wel vertrouwen in? Waarom?’

Sven de Langen: ‘Omdat we geen keuze hebben denk ik Pieter, de financiële situatie is zo dat je niet met een beetje kaasschaven zeg maar de begroting meerjarig rond gaat krijgen, dus ik denk dat ze gedwongen worden. En of ze nou de goeie grote keuzes maken is dan de vraag, maar ik denk dat ze gedwongen zijn om op al die thema’s die jij benoemd om toch die wissels om te gaan zetten. Ik denk dat ze niet anders kunnen’

Pieter Hilhorst: ‘Ja, ik hoop het. Maar alleen, dat gaat vaak zo dat de kosten voor de baten uitgaat en in een krappe tijd is dat toch extra moeilijk om voor elkaar te krijgen. Er is een angst voor stelselregelingen, ik bedoel de zorgverzekeringswet is een schadebeginselwet, dat betekent dat je eigenlijk nu nog geen geld mag uitgeven om mensen gezond te houden. Terwijl, dat is een heel fundamenteel probleem, dat moet gewoon veranderen.’

Sven de Langen: ‘Gaat gebeuren, dat weet ik zeker.’

Pieter Hilhorst: ‘Gaat gebeuren, oké Sven, gaan we samen aan werken.’

Sven de Langen: ‘Zo is het.’

Nou laten we er met elkaar aan werken nadat we, zo heb ik het even opgeschreven, de spannende dingen moeten niet belangrijk gemaakt worden, maar dat we de belangrijke dingen spannend kunnen maken. Nou, laten we dat hopen voor deze grote systemische- en uitvoeringsvragen, dat dat voor een deel lukt. Laten we kijken of dat ook het nieuwe leiderschap kan zijn dan, wat gister gewonnen heeft. En heel hartelijk dank Pieter en hartelijk dank Sven. 

Pieter Hilhorst: ‘Oké, dankjewel voor de uitnodiging.’

Sven de Langen: ‘Graag gedaan.’ 

En jij bedankt voor het luisteren. We starten weer met een nieuwe reeks van Zaaigoed. Zo gaan we het binnenkort hebben over werk als medicijn en over ondermijning. Abonneer je dus om op de hoogte te blijven van nieuwe afleveringen en voor nu, dank voor het luisteren!