Professionele buikpijn
Bij maatwerk wordt vaak gedacht aan een uitzondering voor een enkel geval. Soms komt echter een hele groep in de knel. Het UWV heeft daarom voor de eerste keer generiek maatwerk toegepast voor 3500 mensen, die in de financiële problemen kwamen nadat hun WIA-aanvraag was afgewezen.
Hoe kom je systeemfouten op het spoor? Het begint bij medewerkers die merken dat ze beslissingen moeten nemen waarvan ze het gevoel hebben “Dit kan de bedoeling niet zijn”. Sinds twee jaar kunnen medewerkers van het UWV zulke gevallen inbrengen bij de zogeheten maatwerkplaats.
Marieke Thoomes en Annie Seepma werken bij de maatwerkplaats. Thoomes: ‘Professionele buikpijn, daar begint het mee. Onze medewerkers zijn heel loyaal. Daarom is het belangrijk dat ze ergens terechtkunnen als ze het gevoel hebben dat beleid verkeerd uitpakt.’ De maatwerkplaats heeft geen beslissingsbevoegdheid, maar is wel in staat om alle betrokkenen bij elkaar te brengen en om vervolgens te onderzoeken wat er aan de hand is en hoe het opgelost kan worden.
In het voorjaar van 2021 kwam een casus aan de orde van een man die in 2010 een terugvordering had gekregen van het UWV. Het ging om een bedrag van ruim 10.000 euro. Hij had destijds een voorschot gekregen in afwachting van de beoordeling van zijn arbeidsongeschiktheid.
Hij moest bij de gemeente een bijstandsuitkering aanvragen, maar dat kan niet met terugwerkende kracht.
Uiteindelijk was zijn aanvraag voor een WIA-uitkering (Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen) afgewezen en moest hij zijn voorschot terugbetalen.
Bijstandsuitkering
Hij moest bij de gemeente een bijstandsuitkering aanvragen, maar dat kan niet met terugwerkende kracht. Daardoor had hij in 2010 maandenlang geen inkomen gehad. De man zat ondertussen al tien jaar in de bijstand. Voor een schuldregeling kwam hij niet aanmerking, omdat dit zijn enige schuld was.
Thoomes: ‘Het was een uitzichtloze situatie.’ Het geval stond niet op zichzelf, zo bleek. Seepma: ‘Medewerkers zeiden: “Dit zien we veel vaker. Ik geef voorschotten die andere medewerkers weer moeten terugvorderen. Het is een patroon”.’ Als een werknemer ziek wordt dan wordt hij de eerste twee jaar doorbetaald door de werkgever. Na twee jaar kan iemand in aanmerking komen voor een WIA-uitkering.
Sociaal-medische beoordeling
Om te bepalen of iemand voor een arbeidsongeschiktheidsuitkering in aanmerking komt, doen een verzekeringsarts en een arbeidsdeskundige van het UWV een sociaalmedische beoordeling. Die beoordeling moet binnen 104 weken na de eerste ziekmelding zijn afgerond. Dat lukt vaak niet binnen de termijn. Om te voorkomen dat iemand dan helemaal geen inkomen heeft, krijgen mensen een voorschot.
Doordat de vraag naar sociaal-medische beoordelingen al lang groter is dan het UWV aankan zijn de wachttijden, met name sinds eind 2019, enorm opgelopen. Het kon maanden duren. En als iemand dan geen recht had op een WIA-uitkering, moest het voorschot worden terugbetaald.
Fundamenteel probleem
Soms kan dat worden verrekend met een andere uitkering, zoals een WW-uitkering. Maar in andere gevallen kan dat niet. Een bijstandsuitkering kan immers niet met terugwerkende kracht worden toegekend. Omdat het om zo’n grootschalig fundamenteel probleem ging, hebben Thoomes en Seepma het aan de orde gesteld bij de Raad van Bestuur van het UWV. Guus van Weelden, lid van de Raad van Bestuur, heeft dit signaal opgepakt. Hij ontdekte al snel dat het inderdaad niet ging om een enkel geval.
Het bleek dat ongeveer 15 procent van de mensen die van ons een voorschot hadden gekregen dat moesten terugbetalen
Van Weelden: ‘Het bleek dat ongeveer 15 procent van de mensen die van ons een voorschot hadden gekregen dat moesten terugbetalen.’ Het gaat zo al snel om heel veel mensen. Uiteindelijk werd duidelijk dat 3500 mensen een voorschot moesten terugbetalen. Het hoogste bedrag was maar liefst 11.977 euro.
Achterstanden bij de beoordeling
Puur formeel stond het UWV in zijn recht met het terugvorderen. Van Weelden: ‘Maar deze problemen waren ontstaan omdat wij achterstanden hebben in de beoordeling. In de Raad van Bestuur hebben we daarom al snel besloten dat we hier actie moesten ondernemen.’ Het is de eerste keer dat het UWV generiek maatwerk heeft toegepast.
Dat betekent dat voor een hele groep de terugvordering zou worden kwijtgescholden. Het UWV had in principe zelfstandig deze maatregel kunnen nemen. Toch vond Van Weelden het verstandig om hierover overleg te voeren met het ministerie van Sociale Zaken enWerkgelegenheid. Toenmalig minister Wouter Koolmees was onmiddellijk om. Van Weelden: ‘In de eerste afspraak erover zei hij direct: “niks doen is geen alternatief”.’
Inmiddels was er ook door de Landelijke Cliëntenraad een meldpunt ingericht. Dat leidde terstond tot een artikel in de Telegraaf en Kamervragen, maar het besluit was toen al genomen. Eind augustus 2021 heeft de minister een brief aan de Kamer gestuurd over het besluit om de voorschotten in de periode 1 januari 2020 tot eind 2022 niet terug te vorderen. Deze periode is gekozen omdat in die periode de achterstanden bij de sociaal-medische beoordelingen opliepen.
Belteam
De casus waarmee de zaak bij de maatwerkplaats aan het rollen kwam, valt dus niet onder dit generieke maatwerk. Voor hem is de zaak al eerder opgelost met individueel maatwerk. In de zomer van 2022 wordt het generieke maatwerk geëvalueerd. Van Weelden wil daar niet op vooruitlopen. Hij zegt wel dat het zijn wens is om voorschotten niet terug te vorderen zolang er achterstanden blijven in de medische beoordelingen. Na het besluit tot het generieke maatwerk is er een belteam ingericht om mensen het goede nieuws te vertellen. Van Weelden: ‘Sommige mensen konden het niet geloven.’ Hij is blij dat de maatwerkplaats deze systeemfout op het spoor is gekomen.
Het generieke maatwerk van het UWV laat zien dat er sinds het toeslagenschandaal bij de overheid veel meer oog is voor onbedoelde effecten van beleid.
Het is de eerste keer dat UWV generiek maatwerk heeft toegepast. Guus van Weelden wil eveneens een compliment uitdelen aan de Landelijke Cliëntenraad die de kwestie ook heeft geagendeerd. Het generieke maatwerk van het UWV laat zien dat er sinds het toeslagenschandaal bij de overheid veel meer oog is voor onbedoelde effecten van beleid. Seepma: ‘Het heeft mensen doen beseffen dat regels onbehoorlijk kunnen uitpakken.’ Wat begon met professionele buikpijn werd met generiek maatwerk opgelost.
Door Pieter Hilhorst