Er zijn geen kwetsbare ouders, alleen kwetsbare omstandigheden
De eerste 1000 dagen zijn ongelooflijk belangrijk voor je hele verdere leven. Maar de omstandigheden waarin je die eerste 1000 dagen meemaakt kunnen enorm verschillen: heel stabiele of juist heel kwetsbare omstandigheden. Ze zijn vooral afhankelijk van de situatie waarin de ouders zich bevinden.
In deze aflevering van de podcastserie Zaaigoed kijken we naar wat een situatie nou kwetsbaar of krachtig maakt. Hoe belangrijk het is om daarbij dezelfde taal te spreken en hoe je zicht kunt krijgen op waar investeringen nodig zijn.
Je hoort Lindsey van der Meer, promovendus bij het Erasmus MC, bij de afdeling verloskunde en gynaecologie. Zij promoveert onder meer op de Kwetsbaarheidsatlas.
Daarnaast hoor je Annemarie Wulffraat, van de gemeente Rotterdam. Zij is programmamanager Stevige Start, dat zich richt op de eerste levensfase van kinderen. En je hoort Leontien Peeters, country representative van de Bernard van Leer Foundation in Nederland. Bernard van Leer Foundation richt zich al 65 jaar op het geven van een sterke start aan alle kinderen.
Wat is kwetsbaarheid?
Het Erasmus UMC en de Bernard van Leer Foundation formuleerden samen een gezamenlijke definitie van (sociale) kwetsbaarheid. In deze definitie hangt kwetsbaarheid samen met het ervaren van moeilijkheden in het leven. ‘Als je moeite hebt met rondkomen of woont in een omgeving waar je je niet prettig voelt, waar veel criminaliteit is of die vervuild is, dan heeft dat een uitwerking op je leven’, vertelt Peeters (Bernard van Leer Foundation).
Daartegenover staan beschermende factoren, zoals een sociaal netwerk waar je hulp kunt vragen. Een disbalans tussen moeilijkheden en beschermende factoren heeft een uitwerking op hoe je je voelt en op je gezondheid. Maar het beïnvloedt ook het verloop van een zwangerschap. Peeters: ‘Want het is erg belangrijk hoe een zwangere zich elke dag voelt.’
Geen vaststaan begrip
Kwetsbaarheid is geen vaststaand begrip. De mate van kwetsbaarheid van een persoon kan gedurende de levensloop erg veranderen. Daarom is het belangrijk om niet te praten over “of iemand kwetsbaar is of niet”. ‘Beter is het om te kijken in hoeverre iemand in kwetsbare omstandigheden verkeert’, zegt Peeters.
Ze vermoedt dat dat ook de reden is dat veel mensen de term “kwetsbaar” zo vervelend vinden. ‘Die term zegt in dit geval iets over de ouders, terwijl het vaak meer zegt de omgeving waarin de ouders hun kinderen grootbrengen.’
Kwetsbaarheidsatlas
De Bernard van Leer Foundation en Erasmus MC ontwikkelden samen een model dat sociale kwetsbaarheid voorspelt. In de Kwetsbaarheidsatlas worden verschillende sociaaleconomische inzichten samengebracht: zoals inkomen, opleiding en het hebben van werk. Ook bredere sociale factoren zijn in de atlas verwerkt. Denk aan de mentale en psychische gesteldheid en gezondheid. Voelen mensen zich eenzaam? Hebben ze een sociaal netwerk?
Daarnaast maakt de Kwetsbaarheidsatlas gebruik van de Gezondheidsmonitor, die onder meer inzicht biedt in de ervaren gezondheid en de levensstijl van mensen. De gezondheidsmonitor is gebaseerd op een vierjaarlijkse enquête onder Nederlanders door onder andere het CBS, in samenwerking met ook het RIVM en GGD Nederland.
Hoe scoort een gebied op sociale kwetsbaarheid?
De Kwetsbaarheidsatlas toont vervolgens hoe een gebied in Nederland scoort op kwetsbaarheid, ‘De score loopt van 7 tot 35. Hoe hoger de score is, hoe groter het risico op kwetsbare omstandigheden’, vertelt Van der Meer (Erasmus MC). ‘Zo helpt de atlas om een beeld te krijgen waar in Nederland welke kwetsbaarheidsproblematiek speelt. Maar ook hoe groot die problematiek is. Dat helpt gemeenten en Rijk bij het maken van keuzes voor inkoop en subsidieverstrekking om sociale kwetsbaarheid te voorkomen of terug te dringen. Zo kunnen gemeenten het geld veel effectiever inzetten.'
Ander voordeel is dat de Kwetsbaarheidsatlas laat zien hoe groot de groep in een gebied is dat leeft in kwetsbare omstandigheden. Daarnaast helpt de Kwetsbaarheidsatlas om de urgentie aan te geven: wat is de mate van kwetsbaarheid in een gebied?
Gemeente Rotterdam
De gemeente Rotterdam werkt met de inzichten uit de Kwetsbaarheidsatlas. Samen met de domeinen armoede, jeugd en gezondheid is bekeken waar in Rotterdam op welke thema’s interventies nodig zijn om sociale kwetsbaarheid te verminderen.
‘Zo hebben we aan de hand van de Kwetsbaarheidsatlas gekeken naar welke risico- en beschermede factoren er in een wijk zijn’, vertelt Wulffraat (gemeente Rotterdam). ‘Neem bijvoorbeeld die belangrijke beschermende factor van sociale contacten. Die zijn zeker voor jonge ouders belangrijk, want bestaande contacten komen vaak onder druk te staan door de komst van kinderen.’
Moeders van Rotterdam
Mede op basis van de inzichten in de Kwetsbaarheidsatlas heeft de gemeente Rotterdam besloten om het project Moeders van Rotterdam te intensiveren. ‘Daarbij gaat iemand echt naast de ouder staan om te kijken wat de problemen zijn', vertelt Wulffraat. 'Dat kunnen geldzorgen zijn, maar ook sociale of mentale problemen. Doel is dat mensen uiteindelijk zelf hun problemen kunnen oplossen.'
De kracht van deze benadering van kwetsbaarheid is dat de nadruk ligt op de ouders en hun omstandigheden, stelt Peeters. 'De Kwetsbaarheidatlas levert daar dus een bijdrage aan, door specifiek in beeld te brengen hoe het gaat met mensen in de reproductieve levensfase.' Maar hoe het met ouders gaat; dat mag als het aan haar ligt in de toekomst nog veel meer aandacht krijgen.
Voor meer informatie over de kwetsbaarheidsatlas, het gebruik en de beschikbaarheid van de (gemeentelijke) kaarten kun je contact opnemen met Lindsey van der Meer via email: l.vandermeer.1@erasmusmc.nl.
> Beluister de podcast op Spotify of iTunes