Talkshow: De kansen van het regeerakkoord voor het sociaal domein

Nieuwsbericht | 17-02-2022 | 17:10

‘Laten we poëtisch beginnen met wijlen de Vlaamse dichter Willem Elsschot: '"Tussen droom en daad staan wetten in de weg en praktische bezwaren". Maar er is een kansrijk regeerakkoord. Vooral als het gaat om de samenwerking tussen de gemeente en het Rijk.’

Zo start Frénk van der Linden de talkshow. Daarin gingen directeuren sociaal domein van Rijk en gemeenten in gesprek over de thema’s wonen, armoede en schulden en kansenongelijkheid. ‘Voor die eerste twee thema’s zijn er nieuwe ministers aangesteld: Hugo de Jonge en Carola Schouten’, aldus Van der Linden. 

Burgemeester Femke Halsema roept directeuren vooral op tot het terugwinnen van het vertrouwen van inwoners na de inzichten die de toeslagenaffaire bracht: ‘Daarvoor moeten we gericht investeren: niet meer iedereen heeft recht op hetzelfde, maar iedereen heeft recht op wat hij of zij nodig heeft.’ 

Ze wijst op de 16 kwetsbare stedelijke gebieden waarin het kabinet gericht wil investeren. ‘Twee ervan liggen in Amsterdam. Daar dreigt een kloof te ontstaan tussen de inwoners die daar leven en de rest van de stad. U als directeur kan daar belangrijke veranderingen in teweegbrengen: uw ambtelijke aandacht is goud waard. Dat vertrouwen begint bij ons, in elkaar’, aldus Halsema.

We moeten gericht investeren: niet meer iedereen heeft recht op hetzelfde, maar iedereen heeft recht op wat hij of zij nodig heeft.’

Annelies Kroeskamp, directeur bij het ministerie van Binnenlandse Zaken, ziet heil in deze gebiedsgerichte aanpak: ‘Hoe krijgen we als directeuren sociaal domein de voorbeelden die knellen in die gebieden op de tafel? Hoe brengen we daar verandering teweeg? Het lukt ons als directeuren van Rijk en gemeenten steeds beter. We kiezen als directeuren voor een praktische aanpak. Zo ben ik zelf nauw betrokken bij Heerlen-Noord en bij Leeuwarden-Oost. We voeren onderling best scherpe discussies, ook over geld en over verantwoordelijkheden.’ 

Staatssecretaris Maarten van Ooijen van VWS roept op tot samenwerking tussen Rijk en gemeenten, vooral op de thema’s preventie bij gezondheid en welzijn, onderwijs, armoedebestrijding en veiligheid en leefbaarheid. ‘Blijf die samenwerking zoeken over de grenzen van bevoegdheden en domeinen zodat we mensen in een kwetsbare situatie goed kunnen ondersteunen.’

Wooncrisis

Wonen is een van de heikele onderwerpen die vrijwel alle thema’s in het regeerakkoord raakt. Dat er sprake is van een wooncrisis behoeft geen uitleg. Er is bijvoorbeeld een groot tekort aan betaalbare woningen voor kwetsbare groepen. Het nieuwe kabinet gaat de woningbouw versnellen tot 100 duizend woningen per jaar.

De afschaffing van de verhuurderheffing biedt woningcorporaties meer ruimte om te investeren in betaalbare huurwoningen in leefbare wijken. Ook komt er de komende 10 jaar in totaal €7,5 miljard beschikbaar voor goede ontsluiting van nieuwe woningen in de 14 verstedelijkingsgebieden en daarbuiten. Daarnaast is er meer inzet op het voorkomen van dakloosheid en vernieuwing van de maatschappelijke opvang. 

Wonen voor aandachtgroepen is dus kernpunt van kabinetsbeleid. Maar dat kunnen gemeenten, Rijk en woningcorporaties niet alleen, stelt Martin van Rijn, voorzitter van Aedes, de vereniging van woningcorporaties. ‘Het gaat onder meer om leefbaarheid, welzijn, inburgeren en een duurzame plek voor mensen met psychische en/of gestapelde problemen op meerdere leefgebieden’, vertelt hij in een podcast in de serie Zaaigoed. Daarin neemt hij samen met topambtenaar Bernard ter Haar de kabinetsplannen onder de loep.

Van Rijn: ‘Op het moment dat iemand uit een ggz-instelling weer in de wijk komt wonen en je regelt niet in dezelfde minuut dat je een woning toewijst ook zorg en ondersteuning, dan gaat het mis. Voor de persoon zelf, voor de portiek en voor de buurt. Dus dat betekent dat er echt toenemende samenwerking moet zijn tussen het woon-, zorg-, welzijns- en het veiligheidsdomein.'

Zorg voor een spoedpakket voor bijvoorbeeld mensen die nu op straat dreigen te komen. 

Die 100.000 woningen per jaar zijn er niet van vandaag op morgen, waarschuwt Ter Haar. 'Zorg voor een spoedpakket voor bijvoorbeeld mensen die nu op straat dreigen te komen. Probeer bijvoorbeeld te vermijden dat mensen noodgedwongen bij elkaar vertrekken. Daarom is het zo goed dat het kabinet heeft afgesproken dat de kostendelersnorm onder de 27 niet meer geldt. Het biedt de mogelijkheid om wel langer thuis te blijven wonen en elkaar te ondersteunen.'

Annelies Barnard, directeur bestuurder bij de Woningstichting heeft ook een punt van zorg: 'Ik hoop dat de minister van Wonen ook regie pakt op de vraag: waar moeten die woningen komen? 100.000 woningen per jaar is ongeveer een stad per jaar. Mijn voorkeur is om deze woningen zoveel mogelijk "ïn te breiden" in de huidige steden en gemeenten. Waar dat niet lukt, rijst de vraag: waar moeten deze woningen komen?' Kortom, ruimtelijke ordening moet ook worden betrokken. 

Ik hoop dat Hugo de Jonge ook zijn schoenen vies maakt en dat er niet alleen maar méér woningen komen. We zullen ook de bestaande woningvoorraad creatief moeten benutten.

Te transformeren vastgoed

Hiddo Born, adviseur bij de gemeente Enschede, is blij met de ambities omtrent wonen in het regeerakkoord. ‘Maar ik hoop dat Hugo de Jonge ook zijn schoenen vies maakt en dat er niet alleen maar méér woningen komen. We zullen ook de bestaande woningvoorraad creatief moeten benutten.’

De gemeente Enschede is daarvoor gaan kijken naar “te transformeren vastgoed“. ‘Zoals het Robsonterrein, het voormalige terrein van de textielfabriek’, aldus Born. ‘Verschillende mensen zoals kunstenaars wonen daar samen met jongvolwassenen die uit begeleid wonen komen of uit een instelling voor jeugdzorg. Het is een gemeleerde wijk met ruimte voor groen, moestuinen, tiny houses en eengezionswoningen.’

Divosa-voorzitter Erik Dannenberg ziet kansen voor communities in wijken met veel sociale problematiek: ‘In postcodegebieden met de laagste huren zit vaak veel sociaal leed bij elkaar. Tegelijk zit er heel veel kracht in die communities. Die kracht in wijken moeten we meer gaan benutten.’ 

Pension Vredenberg in Enschede

Dat is precies wat er gebeurt in pension Vredenberg in Enschede, waar de eigenaren samenwerken met de gemeente om kwetsbare buurtbewoners tijdelijk een dak boven het hoofd te bieden. Daarnaast is er ondersteuning en praktisch hulp door de gemeente in het pension. 

Sociaal werker Marlies Olde Hampsink van stichting Maatschappelijke Dienstverlening Enschede: ‘In pension Vredenberg woonden voorheen vooral alleenstaande mannen die even niet zo goed voor zichzelf konden zorgen. Nu wonen er steeds meer mannen met zware problematiek, die bijvoorbeeld dakloos zijn geraakt door een scheiding of faillissement.’ 

Mijn zorg is dat we dat in de toekomst vaker terug gaan zien, vervolgt Olde Hampsink. ‘Mensen die geen stabiliteit hebben op wonen, hebben vaak ook op andere leefgebieden meer problematiek. Het helpt goed om hen in het pension te ondersteunen bij stappen naar werk, een woning of het oplossen van schulden.’

Wonen en armoedebestrijding moeten hand in hand gaan, benadrukt ze. Een bewoner van pension Vredenberg beaamt dat: ‘Een dak boven het hoofd is de voorwaarde. Dat ik hier nu woon betekent dat ik minder zorg nodig heb.’

Bekijk hier de video over pension Vredenberg en het Robsonterrein in Enschede.

Armoede & schulden

Armoedebestrijding is een ander heet hangijzer. Het kabinet trekt €500 miljoen per jaar uit voor het hervormen van de arbeidsmarkt, re-integratie en het aanpakken van armoede en schulden. Er komt een lastenverlichting van €3 miljard, met name voor lage- en middeninkomens, werkenden en gezinnen.

Elke vier jaar wordt het sociaal minimum herijkt. De minister van Armoede gaat aan de slag met het verbeteren van de toegang tot schuldhulpverlening, verantwoord overheidsincassobeleid en "de halvering" van het aantal kinderen dat in armoede leeft. 

Van der Linden: ‘In Heerlen zijn ze blij met de ministers voor wonen en armoede. De stad kent relatief veel arme wijken veel sociale problemen ook en er is veel intergenerationele armoede. Ook is Heerlen een van de 16 kwetsbare gebieden waar de overheid gericht gaat investeren.’

Burgemeester Roel Wever: ‘In Heerlen-Noord zetten we in op de verbinding tussen jeugd, onderwijs en armoede.  We hebben die steun keihard nodig. Ik kan niet aan mijn inwoners uitleggen dat in Heerlen-Noord mensen zes jaar eerder sterven dan in Heerlen-Zuid. Ik wil dat ook niet uitleggen. Ik wil alleen maar uitleggen dat ik er alles aan ga doen, met alle partners, met alle organisaties met alle overheden, om dit ten einde te brengen.’ 

Ik kan niet aan mijn inwoners uitleggen dat in Heerlen-Noord mensen zes jaar eerder sterven dan in Heerlen-Zuid.

Schulden- en incassoexpert Nadja Jungmann is hoopvol maar ook kritisch over de kabinetsplannen: ‘Ik signaleer dat we veel willen doen voor mensen met schulden. We bieden veel hulp, maar is dat ook de juiste hulp? Mensen zijn lang niet altijd in staat om de hulp die we bieden aan te pakken.’

Ismail Jopek, coördinator voedselbank herintakes bij het Leefkringhuis in Amsterdam-Noord herkent dat maar al te goed. ‘In het leefkringhuis doen we veel om mensen die de reguliere zorg en ondersteuning niet bereiken te ondersteunen op een laagdrempelige manier. Vaak gaat het om mensen met financiële problemen of bijvoorbeeld psychische problemen. 

Het leefkringhuis is een vangnetorganisatie in Amsterdam-Noord. Het bestaat al 38 jaar en biedt een kleinschalige mannen- en vrouwenopvang en een logeerfunctie. ‘Ook hebben we de voedselbanken van Amsterdam-Noord in beheer, bieden maatschappelijk werk en een buurtwerkkamer: een ontmoetingsruimte. Onze kracht is de kleinschaligheid en persoonlijke benadering’, aldus Jopek.

Hij ziet met eigen ogen dat door corona de kansenongelijkheid is toegenomen. ‘Voor corona hielpen we met onze voedselbanken 260 huishoudens. Dat zagen we na de uitbraak van corona snel oplopen naar 420 huishoudens.

Bekijk de video over het Leefkringhuis op YouTube.

Jungmann verwondert zich over het gemak waarmee termen als energie- en menstruatiearmoede omarmd worden. ‘Energiearmoede bestaat niet. Wat wel bestaat is armoede, dus een tekort aan geld. En als de energierekening stijgt, zitten mensen meteen klem omdat we een bestaansminimum hebben zonder speelruimte. Hoe zorgen we ervoor dat er flexibiliteit komt als hun inkomen terugvalt? Inkomens zijn geen gegevens maar fluctueren steeds meer in deze moderne tijd.’ 

Ik verwonder me over het gemak waarmee termen als energie- en menstruatiearmoede omarmd worden.

Armoede is bovendien veel meer dan een tekort aan middelen en geld, merkt ze op. ‘Wat we helaas nog steeds doen is kinderarmoede proberen op te lossen met materie. Met laptops, fietsen of zwemles. Terwijl wetenschappelijke literatuur laat zien dat de chronische stress waar kinderen die armoede opgroeien, doorwerkt op hun breinontwikkeling. Dat maakt dat ze slechter worden in plannen en het reguleren van emoties. En laten dat nou net die vaardigheden zijn die je in deze moderne maatschappij nodig hebt om je weg te vinden.’

Kansenongelijkheid

De vraag rijst: hoe overbruggen we de kloof tussen kansarm en kansrijk die, mede door corona, alleen maar groter lijkt te worden? Het kabinet zegt toe 1 miljard euro te gaan investeren in onderwijs. Ook wordt kinderopvang goedkoper en wordt er geïnvesteerd in vroegschoolse educatie, de zogenaamde rijke schooldag en het terugdringen van gezondheidsverschillen.

Eelco Eerenberg, wethouder Gezondheid en Jeugd in de gemeente Utrecht en vicevoorzitter van de commissie Zorg, Jeugd en Onderwijs van de VNG: ‘We moeten aan de slag met de lucht die we inademen en ervoor zorgen dat gezond voedsel goedkoper wordt. Daarvoor moeten we echt samenwerken. Als je mensen wil bewegen tot meer gezondheid heb je de gemeente nodig. Wij kennen onze inwoners, wij kunnen een lokale coalitie smeden die hiermee aan de slag gaat.’

Want, vervolgt hij, ‘gezondheid gaat niet alleen over het medisch domein. Het gaat over hoe onze steden en dorpen eruitzien, hoe het aanbod op scholen is, het gaat over het opvoeden.’

Beter samenwerken weer dus. Van der Linden richt zich tot Erik Dannenberg (Divosa, Raad voor Volksgezondheid en Samenleving): ‘Er kan natuurlijk amper een Nederlander gevonden worden die zegt: ik ben echt fundamenteel tegen betere samenwerking.’

Dannenberg: ‘Klopt, de samenwerking tussen Rijk en gemeenten in het sociaal domein en daarbuiten is een langdurig proces. Daar heb ik me ook wat op verkeken. Dat komt bijvoorbeeld door verschillende deelbelangen. Of een aanbieder die denkt: mijn “handel” mag niet bij me weglopen. Daarom moet je niet alleen oproepen tot beter samenwerken, maar soms grenzen doorbreken die niet-functioneel zijn. Het kan bijvoorbeeld niet helpen als 15 hulpverleners in een gezin “knoeien”, alle goede bedoelingen ten spijt.’

Hilde Reints, voorzitter van het Programma Sociaal Domein en de NDSD: ‘Er zijn meer langjarige programma’s nodig om kansenongelijkheid aan te pakken. Er is noodzaak om niet alleen, oneerbiedig gezegd, cadeaus te geven aan arme mensen. We moeten echt structureel iets doen.'

'Onlangs vertelden medewerkers van de Amsterdamse kinderopvang en voorschoolse educatie me dat ze in sommige wijken enorme achterstanden zien bij kinderen geboren in coronatijd', vervolgt Reints. 'Kinderen die niet een boterham zelfstandig kunnen eten, die niet kunnen zitten omdat ze geïsoleerd zijn geweest. Dat gaat niet alleen over armoede maar ook over vaardigheden van ouders. Kortom, aanpakken van kansenongelijkheid kan niet vroeg genoeg beginnen.’

Het einde van de talkshow nadert. Van der Linden citeert tot slot een vaderlands schrijver, nu Gerard Reve. Van der Linden: ‘Reve schreef in zijn laatste brievenbundel aan zijn uitgever vanuit Frankrijk dat echt alles tegenzit: het brood bij de boulanger is uitverkocht, zijn geliefde is er vandoor moet een bloedmooie fransoos, het regent en de voiture heeft vier lekke banden: 'Je ziet het: ik wil dood. Verder alles prima.' Onthoud de titel van dat boek, mensen: Moedig voorwaarts. Dat wens ik jullie toe in dit domein.'

> Bekijk de volledige talkshow op YouTube