Podcast #20 De basisbaan geeft zin aan het bestaan
Het activeringsbeleid voor mensen met een uitkering is het afgelopen decennium sterk beperkt. Gevolg is dat veel mensen, die wel willen werken, aan de kant blijven staan en in een isolement terechtkomen. En dat leidt dan vaak weer tot extra kosten op het gebied van gezondheidszorg en welzijn. Hoe kunnen deze mensen toch worden geholpen om met werk weer volwaardig onderdeel uit te maken van de maatschappij? De basisbaan is een instrument dat perspectief lijkt te bieden.
Geef gemeenten experimenteerruimte om basisbanen te creëren. Daartoe roepen ook de G4-gemeenten (Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en Utrecht) op in hun propositie 'Naar een basisbaan'. Dat is volgens de gemeenten nodig omdat op de arbeidsmarkt nog te veel mensen niet meedoen.
In deze aflevering van de podcastserie Zaaigoed kijken we naar de bijstand, het activeringsbeleid en de basisbaan. Dit is een instrument om mensen die nu geen betaald werk kunnen vinden, toch aan een baan te helpen.
Je hoort Chris Wallis, procesmanager Werk, Participatie en Arbeidsmarkt bij Divosa, en Carine Bloemhoff, wethouder Onderwijs, Werk & Participatie, en Arbeidsmarkt in Groningen.
In Nederland krijgen ruim 400.000 mensen een bijstandsuitkering van de gemeente. De afgelopen jaren is er landelijk flink gekort op de middelen voor activering van mensen in de bijstand. Met activering bedoelen we de overgang naar betaald werk.
Nu richt het activeringsbeleid zich vooral op de ‘toplaag’ van het uitkeringsbestand, de groep die relatief makkelijk kan uitstromen. Noodgedwongen blijft de steun aan het overgrote deel van uitkeringsgerechtigden beperkt tot het maandelijks overmaken van geld. Terwijl werk over veel meer gaat dan alleen het verdienen van loon.
Door het systeem vergeten
Chris Wallis geeft aan dat eind 2020 ruim 400.000 mensen in de bijstand zaten. Het aantal daadwerkelijk werklozen is een stuk groter dan de officiële cijfers doen vermoeden. Dit komt omdat je alleen als werkloos wordt geregistreerd als je recent hebt gezocht naar werk.
Noodgedwongen blijft de steun aan het overgrote deel van uitkeringsgerechtigden beperkt tot het maandelijks overmaken van geld. Terwijl werk over veel meer gaat dan alleen het verdienen van loon.
Voor veel mensen in de bijstand is dit niet het geval. Velen willen wel werken, maar vinden om verschillende redenen de weg naar werk niet in het huidige systeem. Dit ligt deels aan persoonlijke omstandigheden, deels aan problemen binnen de hulpverlening. Vraag en aanbod sluiten hierin niet altijd goed op elkaar aan. Juist om deze groep mensen, die nu door het systeem vergeten lijken te zijn, gaat het nu.
Niet weten hoe
Carine Bloemhoff vult aan dat in haar ervaring mensen in de bijstand wel vaak naar werk willen, maar niet weten hoe. Ze zien de mogelijkheden niet, vinden het spannend en vertrouwen de overheid niet. Daarnaast hebben veel mensen die afhankelijk zijn van de overheid, last van de structurele onzekerheid en armoede waarin ze verkeren. Het maakt mensen angstig of depressief. 'Vaak ook zijn het mensen voor wie het tempo van de maatschappij gewoon te hoog ligt', aldus Bloemhoff.
In verhouding met andere Europese landen scoren wij nu schrikbarend slecht als het gaat om ons activeringsbeleid. Veel dienstverlening verdween of werd digitaal en gemeenten hebben aanmerkelijk minder te besteden dan tien jaar geleden
Binnen de overheid is de laatste jaren veel van de noodzakelijke hulp wegbezuinigd, aldus Wallis. ‘In verhouding met andere Europese landen scoren wij nu schrikbarend slecht als het gaat om ons activeringsbeleid. Veel dienstverlening verdween of werd digitaal en gemeenten hebben aanmerkelijk minder te besteden dan tien jaar geleden.’
De basisbaan: een uitkomst?
In de gemeente Groningen wordt geëxperimenteerd met de basisbaan, niet te verwarren met vrijwilligerswerk met behoud van uitkering. Mensen ontvangen salaris en gaan bijvoorbeeld aan de slag als beheerder van het buurthuis of de sportclub. Of ze concentreren zich op het schoon, heel en veilig houden van de buurt.
Carine Bloemhoff: ‘Als ik basisbaners vraag: wat is nou het verschil tussen de basisbaan en in de bijstand zitten en met een premie werken? Dan zeggen ze: “Ik bepaal nu zelf waar mijn geld naartoe gaat en ik ben van al die regeltjes af, ik hoef niet alles meer bij de sociale dienst op te geven”. Je verdient je eigen brood en je mag zelf weten wat je met je eigen geld doet. Je krijgt als basisbaner je vrijheid terug.’
De eerste resultaten zijn bemoedigend en het verdient aanbeveling om hier ook in andere steden mee te experimenteren. Maar de financiering van de basisbaan is binnen de huidige kaders nog een uitdaging, zeggen Bloemhoff en Wallis.
Carine Bloemhoff: ‘We hebben een maatschappelijke kostenbatenanalyse laten uitvoeren. Daaruit blijkt dat de maatschappelijke baten hoger zijn dan de kosten. Dan gaat het om de baten van de uitkeringskosten die je bespaart en de zorgkosten die je kunt besparen. Maar er is ook gerekend met de verbetering van de kwaliteit van leven in de buurt en het levensgeluk van de mensen die een basisbaan hebben.’
Randvoorwaarden basisbaan
Maar, benadrukken zowel Bloemhoof als Wallis: wil de basisbaan een succes worden, dan moeten er aan een aantal randvooraarden worden voldaan. Zo mag er geen sprake zijn van strakke indicaties en in- en uitsluitende effecten, zoals nu bij beschut werk. Chris Wallis: Een andere voorwaarde is de ruimte om in de uitvoering te ervaren, te experimenteren en te leren. En dat past goed bij het vormgeven van de basisbaan als een instrument en niet als een voorziening.'
We zouden een haakje moeten vinden om die uitkeringsgelden in te zetten als activeringsmiddelen.
'Ook kunner er zo verschillende vormen van basisbanen ontstaan. Op een gegeven moment kun je gaan zeggen: Oké, we gaan langzaamaan ook die kant op met elkaar, en daar kan het Rijk een rol in spelen.'
Financiering
Dat brengt ons bij die andere belangrijke voorwaarde: de financiering van de basisbaan. Chris Wallis: 'Die investeringen rond de basisbaan kosten gewoon geld.' En er zijn al grote tekorten in de budgetten van de Participatiewet.
Carine Bloemhoff: 'We zouden een haakje moeten vinden om die uitkeringsgelden in te zetten als activeringsmiddelen. Het is gek dat 95 procent van het geld voor werk en activering vast zit in uitkeringsgeld, en maar 5 procent in re-integratieactiviteiten.'
Meer weten? Luister dan snel naar deze aflevering van Zaaigoed op iTunes of Spotify
Lees meer over de basisbaan op de website van Divosa
Beluister hier de andere afleveringen van Zaaigoed
