Podcast #7: Hoe structureel maatwerk ons sociale systeem verbetert
De systeemwereld in het sociaal domein en de leefwereld van kwetsbare burgers sluiten niet altijd op elkaar aan. Pieter Hilhorst, projectleider van het traject CityDeal Eenvoudig Maatwerk: ‘Op het moment dat de systemen "Nee" zeggen, is er maatwerk nodig.’ Maar wat is maatwerk precies? En wat is er nodig om maatwerk op een goede manier in te zetten? In deze podcast gaan Pieter Hilhorst, Lonneke Kamp van de gemeente Groningen en Eline Maas, beleidsmedewerker Jeugd in Dronten, in op dit thema. Met als onderliggende vraag: hoe komen we tot structureel maatwerk?
> Beluister de podcast over structureel maatwerk in de serie Zaaigoed
‘Waarom is maatwerk nodig?’ leidt Pieter Hilhorst de podcast in. ‘Maatwerk is nodig omdat de levens van mensen vaak niet passen in de systemen die we hebben bedacht.’ Als je een probleem hebt dat verschillende sociale domeinen overstijgt, dan moet je oplossingen gaan bedenken. ‘Dat is maatwerk: de oplossingen die schuren met de reguliere werkwijze.’
Van incidenteel naar structureel
Gemeente Groningen richtte een Taskforce op voor jongeren tussen de 16 en 27 jaar: een voorbeeld van maatwerk. Lonneke Kamp: ‘Dit is een groep die de overstap maakt naar zelfstandigheid. De "koninklijke route" bewandelen ze niet altijd goed. Vaak hebben ze thuis geen stabiele basis. Als dan ook nog andere problematiek speelt zoals psychische problemen, is het nodig om hen over de grenzen van de systemen heen te helpen. Dat is wat de Taskforce doet.’
Het is een voorbeeld van denken vanuit de leefwereld van – in dit geval – jongeren. Kamp: ‘Nu moeten we ervoor gaan zorgen dat dit geen incidentele oplossingen blíjven. We moeten niet steeds het wiel opnieuw uit hoeven vinden. Al die problemen ontstaan doordat het systeem niet functioneert – kunnen we dan niet beter proberen om dat systeem structureel te verbeteren?’
Drie ordes van leren
Dat is precies wat de CityDeal Eenvoudig Maatwerk – een verband van 8 gemeenten en 4 ministeries – doet: proberen de overstap te maken naar structurele oplossingen. Hilhorst: ‘Hoe zorgen we dat sociaal werkers kunnen doen wat nodig is? Om deze stap te maken zijn drie ordes van leren nodig:
- Eerste orde leren: professionals moeten leren om maatwerk te maken én te legitimeren. Ze moeten aan instanties uit kunnen leggen waarom ze een bepaalde stap zetten.
- Tweede orde leren: professionals beschikken over maatwerkbudget en kunnen daardoor zelfstandig beslissen.
- Derde orde leren: het samenspel van organisaties in de verzorgingsstaat wordt verbeterd. Daarover maken die organisaties afspraken. Als de uitkering van mensen bijvoorbeeld wordt stopgezet, komen die mensen uiteindelijk vaak bij een wijkteam terecht. Omdat ze bijvoorbeeld hun huis uit moeten. Dienst Werk en Inkomen zou over die stopzetting van een uitkering ook meteen al contact kunnen leggen met het wijkteam. Vragen of zij weten wat er binnen het bewuste gezin allemaal speelt.’
Een voorbeeld van tweede orde leren is om sociaal werkers vertrouwen te geven en ze bevoegd te maken om urgentiebewijzen voor woningen af te geven. Hilhorst: ‘Daardoor is het gebrek aan woonruimte veel sneller opgelost. Dit soort mechanismen gebeurt nog weinig. Maar als je ze niet inzet, zit je in een systeem dat vastloopt. Je moet op tweede of derde orde-niveau veranderingen tot stand brengen.
Levensloopbegeleider
In de gemeenten Dronten zijn sinds een tijd levensloopbegeleiders ingezet. Eline Maas: ‘Dit zijn mensen met een specialistische expertise op het gebied van autisme en een groot mandaat op verschillende levensterreinen. Zij helpen ouders om voor hun autistische kinderen hun levensloop uit te stippelen tot ze ongeveer 23 jaar zijn. Op die manier voelen ouders zich gehoord en hoeven ze niet steeds opnieuw hun verhaal te doen, niet ieder jaar opnieuw aanvragen in te dienen.’
Hilhorst: ‘Op deze manier moeten mensen bij de sociale dienst getraind worden: wat is de oorspronkelijke bedoeling? Op die manier hoeven we niet al onze kaarten te zetten op mensen die slimme oplossingen bedenken in een woud vol tegenstrijdige regels. Organisaties moeten de structuren veranderen.’ Dat vinden veel organisaties lastig, ziet Hilhorst. ‘Professionals een groot mandaat geven, is spannend. Maar in de praktijk zie je dat professionals eerder méér dan minder uitgeven dan is begroot.’
Puzzel
Lonneke Kamp: ‘We moeten ons ervan bewust worden dat alle hulpverleners rondom mensen één stukje van de puzzel in handen hebben. Je kunt alleen tot de juiste oplossing komen als je al die stukjes in elkaar past. Die zal je dus met z’n allen moeten verzamelen: dan wordt het ineens een plaatje.’
Omdat deze bewustwording er nog niet altijd is, schort er iets aan de manier waarop we de publieke sector hebben ingericht. Hilhorst: ‘Als iedereen in de publieke sector een eigen taak heeft, versterkt dat de verkokering. Het is de opdracht aan alle partijen die actief zijn in het sociale domein: organiseer niet langer alles individueel.’
> Beluister de podcast op Spotify of iTunes
> Beluister ook onze andere podcasts in de serie Zaaigoed